Meldingen van grensoverschrijdend gedrag en misbruik stromen maar binnen, nee het overstroomt inmiddels. Niet dat dit nu vaker plaatsvindt dan vroeger, het is er altijd geweest, maar in deze tijd van sociale media wordt er meer gedeeld en dus sneller aan de bel getrokken.
#MeToo het kan ons allemaal overkomen.
Hoezo ons allemaal? Omdat wij mensen er gevoelig voor zijn om gezien te worden. Gevoelig voor strooks. Strooks zodat we ons erkend, gezien en geliefd voelen.
In deze blog wil ik me focussen op onze gevoeligheid voor grensoverschrijdend gedrag.
Wat maakt ons hier zo gevoelig voor? En hoe komt het toch dat macht daar zo ’n leidende rol in heeft?
Vaak weten we dat wel, positie geeft macht en macht verschuift grenzen. Het versterkt zelfgenoegzaamheid en genoegdoening. Controle ontbreekt en in toenemende mate ook zelfcontrole. Ontbreken van zelfcontrole kan leiden tot toegeven aan genoegens, dat geeft een kick en versterkt op zijn beurt weer machtsgevoelens.
Macht en afhankelijkheid zoeken elkaar op en versterken elkaar omdat aan beide kanten een kind aan het roer staat. Of je nu in de afhankelijke of machtspositie staat, dat maakt niet uit. Aan beide kanten staat vaak een kind dat bijvoorbeeld ooit gezien wilde worden door vader of moeder. Later kan dit geprojecteerd worden op de filmmaker, tenniscoach, therapeut of wie dan ook. Het meisje dat er ooit naar verlangde dat moeder trots op haar was en hoopt dit alsnog te krijgen door nu haar leidinggevende overmatig te pleasen. Of het jongetje dat opkijkt naar zijn vader en hem vertegenwoordigd ziet in zijn dansleraar.
We noemen dit overdracht. De overdracht van een belangrijk persoon uit het verleden wordt overgedragen op iemand in het heden: meestal wordt de vader of moeder overgedragen, maar het kan ook een broer, zus, oma, opa of de leraar zijn van vroeger.
Overdracht kan negatieve of positieve elementen in zich hebben. Negatief wanneer bijvoorbeeld die kritische moeder op de leidinggevende wordt geplakt en alles wat zij zegt als kritisch wordt ervaren. Het kan ook positief zijn wanneer bijvoorbeeld de geïdealiseerde moeder op de leidinggevende wordt geprojecteerd in de hoop alsnog te krijgen wat de eigen moeder niet kon geven. In dat geval kan alles wat deze leidinggevende zegt of doet kritiekloos aanvaard worden.
Het maakt niet uit aan welke kant iemand staat, aan de afhankelijke kant of in een machtspositie. Het zijn twee kanten van dezelfde medaille. Het is echter wel zo dat degene die in de machtigere positie verkeert, de touwtjes in handen heeft en daarmee verantwoordelijk is.
Degene met meer macht verkeert in de positie om te kunnen oordelen, stimuleren, te geven of te onthouden. En daarmee wordt deze figuur een machtig persoon wiens positie vervolgens groeit door bewondering en afhankelijkheid van de ander.
Daar waar machtsverhoudingen een rol spelen is de uitnodiging tot grensoverschrijdend gedrag dus per definitie groter. En dat kan groot of klein zijn. Kijk naar Poetin die snakt naar een groot Russisch rijk om gezien te worden tot in de eeuwigheid. En dat mag duizenden mensenlevens kosten. Welk klein kind staat hier aan het stuur, verstopt onder een massief ego? Wat projecteert hij op de wereld en wat verlangt hij te krijgen?
Zo ernstig hoeft het niet altijd te zijn, maar misschien herken je het wel in het dagelijks leven dat je van een vriend of vriendin verlangt te horen ‘je doet het goed’, ‘je bent oké’. Van wie had je dat ooit willen horen? Het kan ook zijn dat je van huis uit gewend bent veel complimenten te krijgen en je hetzelfde verlangt van je partner op wie je je vader of moeder plakt, hoewel de persoon er ogenschijnlijk niet op hoeft te lijken. Dat kan allemaal. Overdracht laat zich in verschillende vormen en gradaties zien.
De vraag is interessant: wat haal ik bijvoorbeeld bij mijn leidinggevende, masseur, therapeut, partner, m’n collega’s, medewerkers, het grote publiek en al diegenen die naar mij opkijken? Wat is zó belangrijk voor mij is dat ik mijn eigen grenzen niet meer weet en ze overschrijd?
We zijn ons van deze processen doorgaans niet bewust en we kunnen onszelf ‘straffen’ omdat we ‘erin getuind’ zijn en niet wijzer waren geweest.
Voorbeeld
Ik coachte een vrouw, zij was zeer goed opgeleid, had een hoge functie, was assertief en zich sterk bewust van zichzelf. Zij voelde zich bijzonder geïnspireerd door haar ‘goeroe’ (zoals ze hem noemde), bij wie ze een periode aan zijn groep deelnam. Zij werd verleid tot grensoverschrijdend gedrag en vol schaamte en woede riep zij: ‘nooit, nooit had ik bedacht dat dit míj zou overkomen!
Ik denk nu ook even aan een bekender verhaal, dat van Ellen ten Damme. Zij had een overeenkomstige ervaring en gaf aan hoe lastig het is om dit naar buiten te brengen. Ze zei: “het niet sjiek te vinden om in de media mensen aan de schandpaal te nagelen, als bekend persoon heb je daar denk ik alleen maar last van”.
Dit zijn gebeurtenissen die ons levenslang in de greep kunnen houden als we ze niet goed verwerken. Het kan ons weerhouden om in onze kracht te staan, om onszelf ten volle te laten zien.
Ons gezien willen voelen, erkend, verlangen naar liefde of trots, hoeft overigens niet persé tot grensoverschrijdend gedrag te leiden. Het kan ook een stuwende kracht in zich hebben van werklust tot inspiratie. Waar het om gaat is hoe meer we beseffen wat we projecteren, overdragen en verlangen, we bewuster kunnen kiezen en daarmee hopelijk ‘Me Too’ afneemt. Ook zullen we ons in het algemeen minder snel teleurgesteld of afgewezen voelen omdat we weten waar we naar verlangen en hoe dat komt. Het start met bewustwording en dat kan wat mij betreft niet jong genoeg beginnen.
Elly Voorend TSTA, CET
Eigenaar-directeur Corael Opleidingen, trainer, supervisor en therapeut.